Trước lùm xùm minh bạch tại dự án Nuôi Em khiến nhiều mạnh thường quân hoang mang, luật sư khẳng định mạnh thường quân có quyền tố cáo tới cơ quan công an để điều tra, làm rõ nếu có bằng chứng này.
Vụ việc liên quan đến dự án Nuôi Em bùng nổ trên mạng xã hội đã tạo ra làn sóng hoang mang lớn, đặc biệt đối với hàng nghìn mạnh thường quân. Sự việc bắt nguồn từ việc một số nhà hảo tâm phát hiện ra những điểm không nhất quán, sai lệch trong quá trình hoạt động của dự án.
Một số mạnh thường quân sau khi hỗ trợ 3-4 năm, mới biết mã của trẻ em mình bảo trợ lại bị trùng với mã của người khác. Trường hợp khác, nhà hảo tâm bị yêu cầu đóng tiền cho năm học mới chỉ vỏn vẹn ba tháng sau khi vừa hoàn tất nghĩa vụ hỗ trợ cho cả năm. Có nhà hảo tâm đăng ký mã nuôi em Việt Nam nhưng lại được ban tổ chức hướng dẫn chuyển sang nuôi em ở Campuchia.
Trao đổi với Dân Việt, Tiến sĩ luật Đặng Văn Cường nhận định các mô hình thiện nguyện như Nuôi Em vận hành theo quy định của Bộ luật Dân sự và Nghị định 93/2021/NĐ-CP về huy động đóng góp tự nguyện. Theo ông, người kêu gọi phải minh bạch nội dung vận động, tài khoản tiếp nhận, phương án sử dụng tiền và chứng từ tài chính.
Ông Cường nhấn mạnh việc dùng tài khoản cá nhân nhận tiền là không đúng pháp luật. Mọi hoạt động thu – chi cần sổ sách, hóa đơn đầy đủ và phải được cung cấp khi cơ quan chức năng yêu cầu. Ông cho rằng giữa nhà hảo tâm, người đại diện tiếp nhận và người hưởng lợi tồn tại mối quan hệ ba bên, trong đó người trung gian phải tuân thủ trách nhiệm công khai.
Theo ông, nếu mạnh thường quân nghi ngờ tiền bị sử dụng sai mục đích hoặc không đúng cam kết, họ có quyền yêu cầu giải thích. Nếu không thỏa đáng, mạnh thường quân có thể đề nghị cơ quan chức năng xác minh, làm rõ. Tuy nhiên, ông lưu ý các thông tin hiện mới dừng ở mức nghi ngờ và dự án chưa công khai đầy đủ hồ sơ tài chính.
Ông Cường cho rằng việc kết luận đúng sai lúc này là chưa thể, nhưng tranh cãi kéo dài sẽ ảnh hưởng đến hoạt động thiện nguyện và tạo tâm lý hoài nghi trong xã hội. Ông cũng khẳng định nếu có hành vi lợi dụng để trục lợi, cơ quan chức năng phải vào cuộc xử lý.
Ở góc độ pháp lý khác, luật sư Hoàng Hà (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho biết Việt Nam chưa có luật chung điều chỉnh toàn bộ hoạt động từ thiện. Các trường hợp vận động vì thiên tai, dịch bệnh, sự cố hay bệnh hiểm nghèo phải áp dụng Nghị định 93/2021/NĐ-CP với quy trình công khai mục đích, ghi chép chứng từ và báo cáo kết quả thu – chi.
Nếu hoạt động dưới mô hình quỹ xã hội hoặc quỹ từ thiện, tổ chức phải tuân theo Nghị định 93/2019/NĐ-CP và 136/2024/NĐ-CP, vận hành như pháp nhân độc lập, có hạch toán kế toán và cơ chế báo cáo tài chính. Với hoạt động thiện nguyện dài hạn của cá nhân hoặc nhóm, khuôn khổ pháp lý tối thiểu là thực hiện đúng cam kết dựa trên Điều 462 Bộ luật Dân sự.
Luật sư Hoàng Hà cho biết quan hệ giữa mạnh thường quân và dự án thường được hiểu là “tặng cho có điều kiện”. Ông nêu rõ, nếu điều kiện không được thực hiện, mạnh thường quân có quyền yêu cầu hoàn trả và yêu cầu bồi thường thiệt hại theo khoản 3 Điều 462 Bộ luật Dân sự 2015.
Trong trường hợp xuất hiện dấu hiệu gian dối hoặc chiếm dụng, nhà hảo tâm có thể “tố giác tội phạm”. Theo luật sư, việc tiếp nhận và xử lý thuộc thẩm quyền cơ quan công an và viện kiểm sát. Người tố giác cần dựa trên chứng cứ như sao kê chuyển khoản, tin nhắn trao đổi, nội dung kêu gọi hay bằng chứng vi phạm cam kết.
Đến nay, tất cả thông tin liên quan Nuôi Em mới dừng ở mức phản ánh và nghi vấn. Việc chờ đợi báo cáo thu – chi, cùng quá trình xác minh độc lập nếu có yêu cầu, được xem là cách để làm rõ toàn bộ diễn biến và ổn định lại niềm tin vào các hoạt động thiện nguyện trong cộng đồng.
