Ngôi làng ăn đất ‘độc nhất vô nhị’ của Việt Nam, đặc sản không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật
Đất ngói được xem là 1 món ăn khoái khẩu, không thể thiếu của nhieuf người dân thị trấn Lập Thạch, Vĩnh Phúc (cũ) nay thuộc Phú Thọ.
Một ngôi làng nằm ở phía sau thị trấn Lập Thạch, tỉnh Phú Thọ, nổi tiếng với cái tên độc đáo là “làng ăn đất” hay “làng ăn đặc sản”. Mặc dù phong tục này đã không còn phổ biến ở thế hệ trẻ, nhưng một số cụ cao tuổi tại khu phố Thống Nhất vẫn xem đất ngói như một món khoái khẩu, không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày.
Đất sau khi lấy được hun lá sim cho thơm.
Theo lời kể của những người lớn tuổi trong làng, tục ăn đất đã tồn tại từ rất lâu đời, đến mức không ai nhớ rõ nguồn gốc. Họ chỉ biết rằng, ngay từ khi còn nhỏ, họ đã thấy ông bà, cha mẹ mình thường xuyên thưởng thức món đất ngói này một cách ngon lành.
Mặc dù đã ở tuổi ngoài 80, vợ chồng cụ Khổng Văn Loa và cụ Khổng Thị Biện vẫn rất minh mẫn khi được hỏi về "món đặc sản" đất ngói, kể lại câu chuyện một cách rành mạch.
Cụ Loa cho biết, khi cụ còn ở vùng Sông Lô (nay thuộc xã Sông Lô), cụ đã thấy ông và cha mình thường xuyên ăn đất như nhai kẹo. Cụ bắt chước và bắt đầu ăn đất từ đó, cho đến nay đã kéo dài hàng chục năm. Khi nguồn đất ăn được ở Sông Lô dần cạn kiệt, một số người đã tìm đến khu phố Thống Nhất, nơi có loại đất ngói tương tự, để tiếp tục thói quen này và sau đó định cư luôn tại đó.
Cầm miếng đất màu trắng bộtđưa lên miệng nhai sần sật, cụ Biện móm mém nói: “Đất ngon lắm các chú à. Đất phơi khô nhưng không cứng, ăn vào có vị thơm, bở xốp. Không phải đất nào cũng ăn được, chỉ đất vùng này do chúng tôi làm mới dùng được, ăn vào phát ghiền”.
Đất ngói được sử dụng như món ăn thường ngày của nhiều người già ở vùng Sông Lô.
Theo cụ Biện, đất ngói được đào dưới sâu hàng chục mét, khi gặp những vỉa đất màu trắng như những cục phấn mới dùng ăn được. Đất được đưa lên sẽ phải đem đi rửa, phơi khô và lọc hết cặn bẩn bám xung quanh. Miếng đất to sẽ được cắt thành thỏi vừa nhỏ như cái kẹo.
Sau đó, để đất ngói thơm ngon hơn, người dùng phải hái thêm lá cây sim tươi đốt cháy rồi đưa đất lên hơ trước ngọn lửa, khói của lá sim quện vào đất mới có vị thơm ngon đặc trưng.
Theo lời các bậc cao niên trong làng, người dân nơi đây ăn đất không chỉ vì thói quen mà còn tin rằng việc này có lợi cho sức khỏe. Hơn thế, đất ngói từng là một yếu tố gắn kết cộng đồng, khi người dân thường mời nhau ăn đất như một cách chào hỏi hay mở đầu câu chuyện.
Khoảng 20-30 năm về trước, đất ăn được bày bán phổ biến ở các chợ, tương tự như rau hay thịt, nhằm phục vụ những người "ghiền" món này. Nhờ vậy, Lập Thạch trở thành trung tâm cung cấp đất ăn cho nhiều vùng lân cận trong và ngoài tỉnh.
Cụ Biện kể rằng, gia đình cụ đã khai thác một khu đất sau vườn để ăn trong nhiều năm mà vẫn chưa hết. Cụ cho biết thêm, các chuyên gia từ Việt Nam và Hàn Quốc đã từng đến nghiên cứu và đặt tên cho loại đất này là đất Cao Lanh. Tuy nhiên, cụ và những người dân ở đây vẫn chưa nhận được thông tin chi tiết về việc vì sao loại đất này ăn được, nó chứa những thành phần gì hay có độc hại hay không. “Chúng tôi vẫn thường xuyên ăn mỗi khi thèm. Từ thời xa xưa, các cụ đã ăn. Thậm chí, loại đất này ăn vào rất tốt cho những ai bị nóng trong người và phụ nữ có thai vì loại đất rất mát lại giàu canxi”, cụ Biện nói.
