Từng là ngôi làng giàu có bậc nhất 1 thời Hà Thành, những biệt thự cổ giữa đô thị hiện đại giờ ra sao?
Cách trung tâm Hà Nội hơn 40 km về phía Nam và nằm gần trục quốc lộ tấp nập, làng Cựu thuộc xã Chuyên Mỹ (trước kia là xã Vân Từ, huyện Phú Xuyên) vẫn giữ được vẻ yên ả, cổ kính và đậm dấu ấn thời gian của một ngôi làng Bắc Bộ.
Làng Cựu không chỉ lưu giữ hình ảnh quen thuộc của làng quê Bắc Bộ như cây đa, giếng nước, sân đình hay những ngôi nhà mái chảy truyền thống, mà còn nổi bật với hàng loạt biệt thự cổ 2–3 tầng mang phong cách Pháp. Dù nhiều công trình đã cũ kỹ, phủ rêu, chúng vẫn phản ánh thời kỳ thịnh vượng của ngôi làng hơn trăm năm tuổi, biến nơi đây thành “bảo tàng sống” thu hút người yêu kiến trúc và nhiếp ảnh.
Ông Nguyễn Thiện Tứ (80 tuổi), một người am hiểu lịch sử làng, thường kể cho du khách về nguồn gốc làng Cựu và thời hoàng kim gắn với nghề may âu phục. Theo các bậc cao niên, sau vụ hỏa hoạn năm 1921, nhiều người dân lên Hà Nội học nghề may của người Pháp. Khi thành thạo nghề, họ mở hiệu riêng, buôn bán thêm vải vóc và nguyên liệu may mặc, rồi trở về làng xây dựng những ngôi nhà khang trang còn tồn tại đến ngày nay.
Đến thập niên 1930–1940, nghề may phát triển rực rỡ, các hiệu may mang tên Phúc và Phú xuất hiện dày đặc tại các phố sầm uất như Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Trống, phục vụ cả người Pháp lẫn giới thượng lưu. Nhiều gia đình còn giàu lên nhờ buôn gỗ, sản xuất vật liệu xây dựng và đầu tư xây cổng làng, lát đá các ngõ nhỏ, xây trường và nhà hộ sinh. Nhờ đó, làng Cựu trở thành một trong những ngôi làng sung túc bậc nhất thời bấy giờ.
Ngày nay, làng Cựu vẫn bảo tồn cổng làng phía Tây với kiến trúc cầu kỳ, mang hình dáng cuốn thư, cùng nhiều chi tiết trang trí mang ý nghĩa tốt lành. Kiến trúc Pháp được hòa quyện với nét Việt cổ qua những mái vòm, đường cong, họa tiết trang trí độc đáo. Toàn làng hiện còn khoảng 49 ngôi nhà và biệt thự cổ, một số chỉ mở cửa vào dịp giỗ Tết như nhà thờ dòng họ.
Sự giao thoa hài hòa giữa kiến trúc Âu – Việt khiến làng Cựu trở thành điểm đến yêu thích của các nhà nghiên cứu, kiến trúc sư, nhiếp ảnh gia và du khách. Hiện chính quyền địa phương cùng các cơ quan chuyên môn đang lên kế hoạch trùng tu để bảo tồn giá trị văn hóa – lịch sử của ngôi làng đặc biệt này.
