Xử lý nghiêm hành vi trục lợi nhà ở xã hội: Ngăn chặn tình trạng ‘suất ngoại giao’ chênh trăm triệu
Trên các hội nhóm mạng xã hội, từ công khai đến kín, nhiều đối tượng rao bán ‘suất ngoại giao’ với khoản chênh từ 300 - 700 triệu đồng/căn, bất chấp cảnh báo của cơ quan chức năng.
Khoảng cách giá giữa nhà ở thương mại và nhà ở xã hội (NƠXH) ngày càng nới rộng đang tạo ra động cơ mạnh mẽ cho việc “lách luật”, từ khâu kê khai hồ sơ đến giao dịch mua bán trái phép. Theo chuyên gia, xử lý hành vi trục lợi NƠXH không nên chỉ dừng ở thu hồi nhà hay phạt hành chính, mà cần nghiêm khắc, mạnh tay và quyết liệt hơn.
“Suất ngoại giao” chênh trăm triệu, mua bán ngầm vẫn diễn ra
Những ngày cuối năm 2025, khi nhiều dự án NƠXH tại Hà Nội rầm rộ mở bán, thị trường “cò mồi” cũng nóng theo. Trên các hội nhóm mạng xã hội, từ công khai đến kín, nhiều đối tượng rao bán “suất ngoại giao” với khoản chênh từ 300 - 700 triệu đồng/căn, bất chấp cảnh báo của cơ quan chức năng.
Không chỉ rao bán suất mua NƠXH, tình trạng sử dụng sai mục đích cũng âm thầm diễn ra dưới nhiều hình thức như cho thuê, cho mượn, thậm chí mua đi bán lại trước thời hạn. Mới đây, tại dự án Ecohome 3 (Đông Ngạc, Hà Nội), có 2 căn hộ bị thu hồi do thuộc diện thuê mua sai đối tượng. Thực tế, việc thu hồi căn hộ NƠXH do cho thuê, chuyển nhượng trong thời hạn 5 năm đã xảy ra tại nhiều địa phương.
Đại diện Công ty BIC Việt Nam, chủ đầu tư dự án NƠXH Long Châu (Long Biên, Hà Nội), cho biết nhiều người sẵn sàng chi tiền để được doanh nghiệp xác nhận bảng lương trái quy định. Trong khi đó, phía chủ đầu tư gặp khó trong việc phát hiện trường hợp khai khống thu nhập hoặc “hợp thức hóa” hồ sơ.
Bộ Xây dựng yêu cầu tăng hậu kiểm, xử lý nghiêm và thu hồi
Trao đổi với PV, bà Tống Thị Hạnh, Cục trưởng Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng), cho biết Bộ đã có báo cáo Thủ tướng sau chỉ thị ngày 11/12 về chấn chỉnh việc xét duyệt, mua - bán, cho thuê NƠXH. Theo bà Hạnh, việc thanh tra, kiểm tra và xử lý hoạt động xét duyệt, mua bán NƠXH thuộc trách nhiệm của địa phương, do quy định đã rất rõ ràng.
Bà Hạnh nhấn mạnh, nếu không chấn chỉnh kịp thời, tình trạng này không chỉ gây mất an ninh trật tự mà còn tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tiêu cực. Đây cũng là môi trường thuận lợi để “cò mồi”, môi giới nhận tiền “lo hồ sơ”, rao bán “suất ngoại giao” trái quy định, làm méo mó chính sách, ảnh hưởng lòng tin của người dân và gây khó cho công tác quản lý nhà nước tại địa phương.
Bộ Xây dựng yêu cầu tăng cường hậu kiểm và xử lý vi phạm, thường xuyên kiểm tra tình trạng quản lý, sử dụng NƠXH. Đặc biệt, cần xử lý nghiêm và thu hồi căn hộ đối với các trường hợp kê khai gian dối, chuyển nhượng trái quy định hoặc không đúng đối tượng.
“Kịch bản lách luật” ngày càng tinh vi, lợi bất chính cao hơn mức phạt
Theo luật sư Hoàng Tuấn Vũ, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, hành vi trục lợi NƠXH hiện không còn đơn lẻ mà đã hình thành những “kịch bản lách luật” tương đối tinh vi. Phổ biến nhất là kê khai gian dối về thu nhập, tình trạng nhà ở để đủ điều kiện mua. Nhiều trường hợp nhờ người khác đứng tên, mua suất rồi bán chênh, cho thuê lại khi chưa đủ thời hạn, hoặc không trả lại NƠXH khi không còn đủ điều kiện hưởng chính sách.
Luật sư Vũ cho biết, pháp luật hiện hành đã có chế tài xử lý. Theo Nghị định 16/2022/NĐ-CP, cá nhân vi phạm có thể bị phạt đến 60 triệu đồng, tổ chức bị phạt đến 120 triệu đồng, kèm biện pháp thu hồi NƠXH. Luật Nhà ở 2023 cũng quy định, nếu hành vi đủ yếu tố cấu thành tội phạm, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự.
Tuy nhiên, luật sư Vũ nhận định mức xử phạt hành chính hiện nay vẫn chưa đủ sức răn đe. Trong nhiều trường hợp, khoản lợi bất chính từ việc “mua hộ - bán lại suất” cao gấp nhiều lần mức phạt, khiến vi phạm bị coi như rủi ro có thể chấp nhận. Việc chỉ thu hồi nhà mà không xử lý triệt để các đối tượng môi giới, cò mồi hoặc những người tiếp tay dễ tạo ra tâm lý “làm liều”.
Về việc có nên hình sự hóa hành vi trục lợi NƠXH, luật sư Vũ cho rằng những hành vi gian dối có tổ chức, chiếm đoạt tài sản, làm giả hồ sơ, lợi dụng chức vụ quyền hạn hay huy động vốn trái phép đều đã có tội danh tương ứng. Vấn đề cốt lõi nằm ở sự quyết liệt của cơ quan chức năng trong phát hiện, điều tra và xử lý, thay vì chỉ dừng ở xử phạt hành chính.
Cần minh bạch quy trình, tịch thu lợi bất hợp pháp, cấm vĩnh viễn hưởng chính sách với trường hợp nghiêm trọng.
Để ngăn chặn hiệu quả, luật sư Vũ đề xuất minh bạch hóa toàn bộ quy trình xét duyệt và công khai danh sách đối tượng được mua, thuê mua NƠXH. Đồng thời, cần tăng cường hậu kiểm, liên thông dữ liệu, gắn trách nhiệm cụ thể cho chủ đầu tư và chính quyền cơ sở. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu nâng mức xử phạt, tịch thu toàn bộ khoản lợi bất hợp pháp, và cấm vĩnh viễn hưởng chính sách NƠXH đối với các trường hợp trục lợi nghiêm trọng.
Chỉ khi pháp luật được thực thi nghiêm minh và đủ sức răn đe, NƠXH mới đến đúng người cần, đúng với bản chất an sinh mà chính sách hướng tới.
Trước đó, Chỉ thị 34 do Thủ tướng Phạm Minh Chính ký ngày 11/12 về chấn chỉnh việc xét duyệt, mua - bán, cho thuê NƠXH nêu rõ yêu cầu tăng thanh tra, kiểm tra để bảo đảm giá bán NƠXH được tính đúng, tính đủ, ngăn doanh nghiệp lợi dụng chính sách để trục lợi. Thủ tướng cũng yêu cầu các tỉnh, thành phối hợp với công an xử lý nghiêm môi giới trái phép và hành vi trục lợi trong hồ sơ, thủ tục mua bán. Địa phương cần đẩy mạnh hậu kiểm, thu hồi suất mua, thuê NƠXH với trường hợp kê khai không trung thực hoặc vi phạm điều kiện thụ hưởng, đồng thời công khai danh sách vi phạm. Chủ đầu tư, doanh nghiệp vi phạm trong xét duyệt người mua, cùng các tổ chức, cá nhân môi giới trái phép, trục lợi chính sách cũng phải bị xử lý theo quy định.
