Bí mật từ Nghị quyết 70: Giá điện sẽ thay đổi ra sao khi EVN không còn độc quyền thị trường điện?
Nghị quyết 70 vừa được ban hành được ví như ‘cú hích lịch sử’ cho ngành năng lượng, khi đặt ra yêu cầu phát triển thị trường điện minh bạch, giảm thế độc quyền của EVN, đồng thời bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Người dân, doanh nghiệp có thể sớm được quyền chọn mua điện từ nhiều nhà cung cấp với giá điện cạnh tranh hơn.
Nghị quyết 70: Bước ngoặt trong chiến lược năng lượng quốc gia
Ngày 4/9, Tổng Bí thư Tô Lâm thay mặt Bộ Chính trị đã ký ban hành Nghị quyết 70 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Văn bản này được coi là sự kế thừa và phát triển của Nghị quyết 55 trước đó, nhưng lần này đi thẳng vào các vấn đề thực tiễn, đặt trọng tâm vào khâu thể chế và cơ chế thực thi.
Theo giới chuyên gia, nghị quyết 70 không chỉ xác định mục tiêu chiến lược bảo đảm an ninh năng lượng dài hạn, mà còn mở đường cho sự chuyển mình căn bản của thị trường điện. Khác với giai đoạn trước, khi nhiều chủ trương chỉ dừng ở mức định hướng, thì lần này, Bộ Chính trị đưa ra các giải pháp rõ ràng: hoàn thiện khung pháp lý, tăng cạnh tranh, minh bạch hóa giá điện, thúc đẩy khu vực tư nhân tham gia đồng đều ở tất cả các khâu từ phát điện, truyền tải đến bán lẻ.
TS Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia kinh tế, đánh giá: “Điểm nhấn lớn nhất của nghị quyết 70 là quyết tâm xóa bỏ độc quyền trong ngành điện. Nếu triển khai đúng, người dân sẽ lần đầu tiên có cơ hội lựa chọn nhà cung cấp điện, chứ không chỉ phụ thuộc vào EVN như trước. Điều này tạo ra bước ngoặt không chỉ cho thị trường mà cho cả đời sống xã hội, vì giá điện minh bạch sẽ thúc đẩy sản xuất và giảm gánh nặng chi phí”.
EVN đối mặt áp lực cải tổ: Thị trường điện mở cửa, giá điện minh bạch
Trong nhiều năm qua, EVN gần như kiểm soát toàn bộ chuỗi giá trị ngành điện - từ phát, truyền tải đến phân phối và bán lẻ. Dù đã có sự tham gia của tư nhân và vốn nước ngoài trong lĩnh vực phát điện, nhưng khâu truyền tải và bán lẻ vẫn nằm trọn trong tay EVN. Đây là lý do khiến cơ chế giá điện thường bị đánh giá thiếu linh hoạt, tồn tại tình trạng bù chéo, khó phản ánh đúng chi phí thực tế.
Với nghị quyết 70, Bộ Chính trị yêu cầu phát triển thị trường điện cạnh tranh thực chất, không còn hình thức. Điều này đồng nghĩa, trong tương lai, các doanh nghiệp tư nhân, kể cả các tập đoàn lớn trong và ngoài nước, sẽ có cơ hội tham gia phân phối và bán lẻ điện, những mảng vốn được coi là “sân sau” của EVN.
TS Ngô Đức Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, nhấn mạnh: “Khi thị trường điện được mở ra, EVN vẫn là trụ cột quan trọng, nhưng sẽ không còn toàn quyền quyết định. Sự cạnh tranh sẽ buộc EVN phải cải tổ, minh bạch chi phí, và quan trọng hơn là xây dựng lại cách tính giá điện để bảo đảm công bằng cho mọi nhóm khách hàng”.
Một điểm mới khác là nghị quyết khuyến khích cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (PPA), cho phép doanh nghiệp lớn ký thẳng với nhà phát điện mà không phải qua EVN. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp xuất khẩu tiếp cận nguồn điện sạch với giá phù hợp, đáp ứng yêu cầu của các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ.
Người tiêu dùng trong nước cũng được hưởng lợi, khi có nhiều đơn vị cùng bán lẻ, giá điện sẽ bớt áp lực tăng, dịch vụ được đa dạng hóa, ví dụ như gói điện xanh cho hộ gia đình muốn tiêu dùng bền vững, hay gói điện ổn định giá cho doanh nghiệp sản xuất.
Thị trường điện cạnh tranh: Cơ hội và thách thức cho an ninh năng lượng
Bảo đảm an ninh năng lượng là mục tiêu xuyên suốt trong nghị quyết 70. Bộ Chính trị xác định rõ, việc mở cửa thị trường không chỉ để tạo cạnh tranh, mà còn để giảm phụ thuộc vào nhập khẩu và tăng tính tự chủ.
Các giải pháp được đưa ra bao gồm: phát triển điện hạt nhân, đầu tư hạ tầng truyền tải thông minh, khuyến khích năng lượng tái tạo đi kèm hệ thống lưu trữ, phát triển các nguồn mới như hydrogen và amoniac xanh. Đây là chiến lược nhằm đa dạng hóa nguồn cung, giảm rủi ro mất cân đối cung cầu khi nền kinh tế tăng trưởng nhanh.
Tuy nhiên, thách thức lớn nằm ở khâu thực thi. Nhiều năm qua, hàng loạt dự án năng lượng tái tạo bị chậm tiến độ vì thiếu khung pháp lý rõ ràng. Chuyên gia Nguyễn Quốc Việt chỉ rõ: “Điểm nghẽn lớn nhất của thị trường điện là thể chế. Nếu không sớm luật hóa, nghị quyết 70 có nguy cơ chỉ dừng lại ở chủ trương. Muốn bảo đảm an ninh năng lượng, phải gỡ ngay các rào cản về cơ chế, đồng thời tạo hành lang pháp lý cho tư nhân và vốn nước ngoài tham gia mạnh mẽ hơn”.
Đại diện EVN cũng thừa nhận thách thức. Tập đoàn này cho biết đang nghiên cứu triển khai cơ chế giá điện hai thành phần, tách biệt giá công suất và giá điện năng. Nếu làm được, đây sẽ là bước tiến trong minh bạch hóa chi phí và vận hành thị trường.
Ở góc độ doanh nghiệp, PVN đề xuất Chính phủ cần sớm thể chế hóa các nội dung của nghị quyết 70, bởi nhu cầu vốn cho các dự án năng lượng mới rất lớn. Mô hình hợp tác công - tư (PPP) phải được thiết kế minh bạch, đủ hấp dẫn để huy động nguồn lực tư nhân và quốc tế.
Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh: “Nghị quyết 70 chỉ là khởi đầu. Việc biến nghị quyết thành hành động cụ thể, triển khai đồng bộ mới là yếu tố quyết định. Đây là giai đoạn khó khăn, đòi hỏi sự quyết liệt, tránh tình trạng trì trệ hay chỉ đạo hình thức”.
Với việc ban hành nghị quyết 70, Bộ Chính trị đã gửi thông điệp mạnh mẽ: thị trường điện phải cạnh tranh, minh bạch, giá điện phải phản ánh đúng chi phí, và EVN phải chia sẻ “miếng bánh” với nhiều nhà cung cấp khác. Đây được coi là cuộc cải tổ sâu rộng nhất từ trước tới nay trong ngành điện Việt Nam.
Điều người dân và doanh nghiệp đang chờ đợi là khi thị trường mở cửa, liệu họ có thực sự được hưởng mức giá điện công bằng, dịch vụ chất lượng hơn, và đặc biệt là an tâm về an ninh năng lượng lâu dài?
