Hết thời 'được cưng', xe điện Trung Quốc đối mặt chính sách khắt khe hơn bao giờ hết
Từng dẫn đầu thế giới trong cuộc đua xe điện, Trung Quốc giờ lại khiến giới sản xuất lo lắng khi thay đổi chính sách theo hướng ít thân thiện hơn với ngành EV
Sau hơn một thập kỷ bơm trợ cấp và ưu đãi thuế để thúc đẩy ngành xe năng lượng mới (NEV), Bắc Kinh nay đã đổi hướng. Hàng loạt chính sách hỗ trợ dần bị thu hẹp, từ việc chấm dứt trợ cấp quốc gia vào cuối năm 2022 đến kế hoạch loại bỏ ưu đãi thuế trước năm 2027.
Động thái này không chỉ đơn thuần là siết lại chi tiêu mà là một phần trong chiến lược tái cấu trúc công nghiệp của Trung Quốc. Trọng tâm của quốc gia này không còn là tốc độ hay khối lượng đơn thuần mà là tạo ra một thị trường tinh gọn hơn, ổn định hơn, có thể cạnh tranh toàn cầu mà không cần sự can thiệp liên tục của chính phủ. Đối với các nhà sản xuất ô tô nhỏ hơn, sự tồn tại sẽ phụ thuộc vào việc họ có thể thích nghi với thực tế hoặc loại khỏi cuộc chơi.
Theo giới chuyên gia, dù thị trường xe điện toàn cầu vẫn tăng trưởng, chính sách thắt chặt tại Trung Quốc có thể làm chậm nhịp mở rộng của ngành ở nhiều khu vực. Báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết, năm 2023, Trung Quốc chiếm gần 60% lượng xe điện đăng ký toàn cầu và hơn 35% doanh số nội địa. Tuy nhiên, trong Kế hoạch 5 năm mới được công bố tháng 10/2025, NEV không còn nằm trong danh sách “ngành chiến lược trọng điểm”, cho thấy kỷ nguyên hỗ trợ lớn đã kết thúc.
Từ năm 2026, các quy định mới sẽ yêu cầu xe hybrid sạc điện (PHEV) phải đạt phạm vi chạy điện ít nhất 100km và xe điện thuần túy phải hiệu quả năng lượng cao hơn để được miễn thuế. Những tiêu chuẩn này, theo Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc, nhằm loại bỏ các thực tiễn cạnh tranh không lành mạnh như giảm giá sâu, kéo dài thời hạn thanh toán cho nhà cung cấp và tài trợ đáng ngờ – một hiện tượng được gọi là “neijuan” hay còn gọi là “cạnh tranh tự hủy diệt”.
Trong bối cảnh thị trường NEV Trung Quốc đang bão hòa với hơn 120 thương hiệu vào năm 2024, sự siết chặt này có thể dẫn đến một cuộc “đại thanh trừng”. BYD, nhà sản xuất lớn nhất thế giới, đã cảnh báo rằng chỉ khoảng 15 hãng xe điện sẽ sống sót đến năm 2030, trong khi hàng trăm công ty nhỏ khác sẽ bị loại khỏi cuộc chơi do không thể chịu nổi áp lực giá cả và quy định mới. Wang Chuanfu, Chủ tịch BYD, nhấn mạnh trong một hội nghị gần đây rằng ngành công nghiệp đang đối mặt với “cạnh tranh khốc liệt gấp bội”, với giá xe điện giảm hơn 13% so với năm trước do cuộc chiến giá cả.
Một báo cáo từ công ty tư vấn AlixPartners đồng tình với dự báo trên, cho rằng việc sàng lọc doanh nghiệp sẽ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, thúc đẩy đầu tư vào pin và hạ tầng sạc, nhưng đồng thời khiến hàng loạt hãng nhỏ rơi vào tình trạng phá sản. Trong khi đó, Citi Research đã hạ dự báo doanh số của BYD năm 2025 từ 5,8 triệu xuống còn 4,6 triệu xe, phản ánh tâm lý thận trọng của thị trường trước chính sách mới và nhu cầu suy yếu.
Song, những thay đổi này không dừng lại ở biên giới Trung Quốc. Với việc tập trung vào xuất khẩu để bù đắp nhu cầu nội địa chậm lại, các nhà sản xuất Trung Quốc đang đẩy mạnh hiện diện ở các thị trường mới nổi.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), xuất khẩu EV từ Trung Quốc đã thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng ở châu Mỹ Latinh và châu Á, mang đến lựa chọn giá rẻ cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, các rào cản thương mại như thuế quan từ Mỹ và EU, chẳng hạn như mức thuế 100% của Mỹ đối với EV Trung Quốc, có thể làm giảm sức cạnh tranh.
Tạp chí Forbes cũng cảnh báo rằng sự thống trị chuỗi cung ứng EV của Trung Quốc có thể khiến các nhà sản xuất phương Tây mất thị phần và ảnh hưởng chiến lược. Chuyên gia từ BloombergNEF nhận định rằng, dù Trung Quốc vẫn dẫn dắt toàn cầu với hơn nửa lượng xe điện bán ra, nhưng sự không chắc chắn từ chính sách Mỹ dưới thời Tổng thống Trump, bao gồm loại bỏ dần tín dụng thuế EV, có thể làm chậm tăng trưởng ở Mỹ, gián tiếp ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tại Việt Nam, tác động từ sự siết chặt ở Trung Quốc có thể mang tính hai mặt. Một mặt, thị trường trong nước đang hưởng lợi từ nguồn xe điện giá rẻ nhập khẩu từ Trung Quốc, giúp Việt Nam trở thành quốc gia tiêu thụ EV lớn thứ hai Đông Nam Á, theo China Global South Project. Các thương hiệu như BYD và MG tiếp tục tăng trưởng mạnh, thúc đẩy xu hướng “xanh hóa” phương tiện. Mặt khác, nếu các hãng nhỏ ở Trung Quốc phá sản, nguồn cung có thể bị gián đoạn, đẩy giá xe tăng và giảm cạnh tranh.
Tuy nhiên, nếu các nhà sản xuất nhỏ ở Trung Quốc phá sản, nguồn cung có thể gián đoạn, dẫn đến giá xe tăng và cạnh tranh giảm. VinFast, nhà sản xuất nội địa hàng đầu, có thể hưởng lợi từ khoảng trống này để mở rộng thị phần, nhưng cũng phải đối mặt với áp lực từ các “ông lớn” Trung Quốc như BYD đang đầu tư mạnh vào xuất khẩu.
Chuyên gia từ Economist Intelligence Unit dự báo rằng châu Á sẽ dẫn dắt tăng trưởng EV toàn cầu với mức 22% hàng năm đến 2028, và Việt Nam cần chính sách hỗ trợ như ưu đãi thuế để tận dụng làn sóng này. Một báo cáo từ BBVA Research nhấn mạnh rằng sự trỗi dậy của EV Trung Quốc sẽ định hình lại thị trường toàn cầu, buộc các nước như Việt Nam phải cân bằng giữa nhập khẩu và phát triển công nghệ nội địa.
Nhìn chung, sự thắt chặt quy định ở Trung Quốc có thể là bước ngoặt cần thiết để ngành trưởng thành hơn, tập trung vào đổi mới thay vì trợ cấp. Dù vậy, nó cũng cảnh báo về rủi ro cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp nhỏ, đồng thời cũng là lời nhắc nhở rằng chuyển đổi năng lượng không phải lúc nào cũng suôn sẻ, mà đòi hỏi sự thích ứng linh hoạt từ chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
