Con người đã phát hiện ra quá trình lên men từ hàng ngàn năm trước, nhưng các loại bia cổ xưa có hương vị rất khác so với bia ngày nay.
Bia là một trong những loại đồ uống phổ biến nhất trên thế giới, với hầu hết mọi quốc gia đều có bia địa phương riêng. Chỉ riêng tại Hoa Kỳ, tổng thị trường bia năm 2023 đạt 116,9 tỷ đô la và các nhà máy bia đã xuất xưởng 192 triệu thùng bia .
Nhưng loại đồ uống sủi bọt, lạnh như băng mà chúng ta biết ngày nay không phải lúc nào cũng tồn tại. Vậy bia được phát minh khi nào?
Ngày nay, bia có thể được tìm thấy trên khắp thế giới. Nhưng con người lần đầu tiên phát hiện ra cách lên men ngũ cốc khi nào? (Nguồn ảnh: Mykola Romanovskyy qua Getty Images)
Câu trả lời có từ hàng ngàn năm trước. Nhưng vẫn còn một số bí ẩn xung quanh nguồn gốc chính xác của bia, và bia thời cổ đại có lẽ không có hương vị giống như những gì bạn thường thấy ngày nay.
Paulette - phó giáo sư lịch sử tại Đại học bang North Carolina giải thích rằng vì con người đã phát hiện ra quá trình lên men từ rất lâu trước đây nên rất khó để tìm ra bằng chứng về chính xác nơi sản xuất bia bắt đầu. Phần lớn bằng chứng đến từ phân tích cặn hữu cơ, ông nói.
Sử dụng kỹ thuật này, các nhà khảo cổ học có thể xác định các dấu hiệu hóa học của quá trình lên men ngũ cốc trên các bình gốm hoặc đá cổ. Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy bằng chứng mạnh mẽ về việc nấu bia từ thời kỳ đồ đá mới (10.000 đến 4.000 năm trước), khi nông nghiệp bắt đầu phát triển , tại các địa điểm trên khắp thế giới.
Bia lâu đời nhất
Kirk French, phó giáo sư nhân chủng học tại Penn State, chỉ ra các địa điểm 9.000 năm tuổi ở Trung Quốc là bằng chứng tốt nhất cho việc ủ bia cổ xưa. Tại địa điểm khảo cổ Qiaotou ở đông nam Trung Quốc, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy tàn dư của thực vật, nấm men và nấm mốc trên các bình cổ gần bộ xương người, cho thấy rằng chúng từng chứa một loại đồ uống lên men giống bia. Các phân tích cho thấy đồ uống trong những bình đó cũng bao gồm gạo, củ và nấm.
Một địa điểm khác ở Trung Quốc cùng thời kỳ, Jiahu , cũng chứa các bình đồng có dấu hiệu hóa học của quá trình lên men ngũ cốc, cũng như tàn dư của gạo, mật ong và trái cây.
French cho biết địa điểm Jiahu chứa bằng chứng chắc chắn nhất về bia cổ đại vì các chất cặn hóa học được tìm thấy trong các bình đựng nước. Thậm chí còn có những trường hợp tiềm năng lâu đời hơn về việc ủ bia, nhưng bằng chứng không mạnh bằng. Đó là vì các phân tích về các địa điểm cũ hơn dựa trên các chất cặn tìm thấy trên đồ nấu nướng, cũng có thể được sử dụng để làm bánh mì hoặc cháo; cả hai loại thực phẩm đều liên quan đến một lượng nhỏ quá trình lên men và có thể để lại các dấu hiệu hóa học giống như quá trình ủ bia.
Một trong những địa điểm cổ hơn này là một địa điểm tổ chức tiệc tùng tôn giáo 11.000 năm tuổi ở Thổ Nhĩ Kỳ. Tại địa điểm có tên là Göbekli Tepe , các nhà nghiên cứu đã tìm thấy những lò nung đá lớn với các tàn dư của ngũ cốc xay. Mặc dù những lò nung này cũng có thể được sử dụng để nghiền ngũ cốc làm bánh mì, một trong những nhà nghiên cứu lập luận rằng lớp hoàn thiện trên đá cho thấy ngũ cốc đã được nghiền thô, theo cách phù hợp hơn để lên men bia hoặc nấu cháo hơn là để nướng bánh mì.
Quang cảnh của di tích Göbekli Tepe, nơi bia có thể đã được sản xuất cách đây 11.000 năm.(Nguồn hình ảnh: Teomancimit, CC BY-SA 3.0, qua Wikimedia Commons)
Một số nhà khảo cổ học đã đề xuất rằng bia có niên đại thậm chí còn sớm hơn, từ một hang động 13.000 năm tuổi gần Haifa, Israel. Ở đó, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy các hạt tinh bột trong các hố lấy ra từ nền đá có thể chỉ ra quá trình lên men. Nhưng một lần nữa, có khả năng những hố đá này được sử dụng để làm thực phẩm chứ không phải đồ uống.
"Hoàn toàn có thể (và thậm chí có thể là có khả năng) họ đã làm bia", French nói với Live Science trong một email. Nhưng cuối cùng, ông cho biết bằng chứng quá mơ hồ để đưa ra kết luận.
Paulette cho biết chúng ta có thể sẽ không bao giờ biết chính xác ngày mà con người ủ mẻ bia đầu tiên của họ, mặc dù bằng chứng mới xuất hiện tiếp tục đẩy lùi ngày tiềm năng đó ngày càng xa hơn. Cả hai chuyên gia đều đồng ý rằng bia không có khả năng được "phát minh" ở một nơi và lan truyền từ đó; thay vào đó, quá trình lên men có thể được các nhóm người khác nhau trên khắp thế giới phát hiện độc lập.
Bia cổ có vị như thế nào?
Mặc dù vẫn còn là bí ẩn về thời điểm và địa điểm chính xác mà loại bia đầu tiên được sản xuất, nhưng có một điều chắc chắn: Bia cổ đại sẽ có hương vị khá khác so với bia nhẹ hiện đại.
Đầu tiên, nó sẽ có vị chua — một hương vị do cả nấm men và vi khuẩn axit lactic lên men ngũ cốc, Paulette nói. Nó cũng có thể đặc và không được lọc. Đó là vì quá trình ủ bia cổ đại bắt đầu bằng hỗn hợp ngũ cốc xay và nước, và cặn còn lại không phải lúc nào cũng được lọc ra sau khi lên men. Paulette cho biết có một số bằng chứng bằng văn bản về bia "được lọc" ở Lưỡng Hà . Nhưng thường xuyên hơn không, hình ảnh và hiện vật từ thời kỳ đó cho thấy mọi người uống bia qua ống hút có đầu lọc , cho thấy bản thân bia không được lọc.
Hình ảnh từ nền văn minh Sumeria cổ đại cho thấy mọi người uống bia bằng ống hút từ các vật dụng chung.(Nguồn hình ảnh: The Met )
Vào thời cổ đại, bia cũng có thể được uống ngay sau khi lên men; nếu không, bia có thể nhanh chóng bị hỏng và phát triển nấm mốc hoặc vi khuẩn có hại. Vì lý do này, bia cổ có thể tương đối nhạt và không có nhiều cồn, không giống như IPA có ga và có cồn của chúng ta. Và nếu không có công nghệ làm lạnh, bia chắc chắn không lạnh như đá.
Người Pháp cho biết các loại bia mà chúng ta biết và yêu thích ngày nay chỉ có tuổi đời khoảng 500 năm. "Chúng thực sự bắt đầu vào những năm 1500, với bia Séc và bia Đức", ông giải thích. Đây là thời điểm bia lên men, quá trình lên men lạnh bia tạo ra đồ uống trong, giòn và có bọt được phát triển. Khi người Đức di cư khắp thế giới trong những thế kỷ tiếp theo, họ đã mang theo kỹ thuật ủ bia này.
