Chuyên gia tội phạm học cảnh báo nguy hiểm từ ‘tài liệu 88 trang’ đang lan truyền trên MXH
Theo Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu, ‘tài liệu 88 trang’ có thể khiến người đọc ngộ nhận đang tiếp cận ‘sự thật’, gây ra nhiều hệ lụy nguy hiểm.
Trao đổi với Tri Thức Và Cuộc Sống, Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu – chuyên gia tội phạm học (Bộ Công an) cảnh báo rằng tài liệu “88 trang” đang lan truyền trên mạng xã hội được trình bày theo phong cách hồ sơ nghiệp vụ, tạo ra “cảm giác chính thống giả”, khiến nhiều người ngộ nhận đang tiếp cận tài liệu điều tra thật, kéo theo hàng loạt hệ lụy nguy hiểm.
Dưới đây là bài phỏng vấn của Tri Thức Và Cuộc Sống với ông Đào Trung Hiếu:
PV: Ông nhìn nhận thế nào về hiện tượng “hồ sơ 88 trang” lan truyền trên mạng, thưa Thượng tá, TS. Đào Trung Hiếu?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu: Trước hết, phải khẳng định rằng mọi thông tin liên quan một vụ án hình sự nhưng chưa được cơ quan điều tra xác nhận thì không thể xem là “hồ sơ”, càng không có giá trị chứng minh.
Tài liệu 88 trang được chia sẻ những ngày qua mô phỏng cấu trúc báo cáo nghiệp vụ, dùng ngôn ngữ chuyên môn để tạo vỏ bọc đáng tin. Thực chất, đây là sản phẩm thông tin chưa được kiểm chứng, thậm chí có thể là ngụy tạo. Điều nguy hiểm nằm ở chỗ nó khiến người đọc tin rằng đang xem “tài liệu điều tra thật”, từ đó hình thành các suy luận cảm tính, gây nhiễu loạn nhận thức cộng đồng.
Ở góc độ tội phạm học, đây là biểu hiện điển hình của sự hỗn loạn thông tin trong môi trường số: sản phẩm bán thật – bán giả được “đóng hộp” như tài liệu nghiệp vụ để gây sốc, kích thích chia sẻ và gây ảnh hưởng tiêu cực đến trật tự xã hội.
PV: Vì sao tài liệu dạng này lại dễ khiến người dân tin là thật, thưa ông?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu: Có ba cơ chế tâm lý nổi bật:
Thứ nhất, hiệu ứng “thẩm quyền giả”: Tài liệu được trình bày như hồ sơ chuyên môn—đầy đủ mục lục, lời khai, lập luận, giọng văn nghiệp vụ. Người không có chuyên môn rất dễ nhầm tưởng là tài liệu thật.
Thứ hai, thiên kiến xác nhận: Người dùng mạng thường tin vào thông tin trùng khớp với cảm xúc hoặc dự đoán của họ. Tài liệu nhiều chi tiết thường khiến họ gán ghép với những suy đoán sẵn có.
Thứ ba, sự tò mò và tâm lý chuộng giật gân: Nội dung rùng rợn, bất thường luôn có sức hút mạnh. Trong môi trường mạng, sự kích thích cảm xúc thường lấn át sự tỉnh táo.
Ngoài ra, thói quen “chia sẻ không đọc kỹ” càng khiến loại tài liệu này lan truyền với tốc độ lớn.
PV: Việc dư luận “phá án trên mạng” dựa vào tài liệu chưa kiểm chứng gây những tác hại gì?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu:
Làm lệch nhận thức xã hội: Người dân hình thành quan điểm, cảm xúc và thái độ dựa trên dữ liệu sai, gây hoang mang hoặc bất bình không cần thiết.
Ảnh hưởng hoạt động điều tra: Điều tra hình sự là quy trình khoa học, tuân thủ pháp luật. Việc mạng xã hội tự dựng kịch bản, suy luận “thủ phạm – đồng phạm” có thể tạo áp lực lên người liên quan hoặc làm sai lệch lời khai.
Tạo môi trường lý tưởng cho tin giả: Một khi dư luận quen “phán xét theo tin đồn”, kẻ xấu có thể dễ dàng thao túng, dẫn dắt cộng đồng bằng những tài liệu giả mạo tinh vi hơn.
PV: Tài liệu dạng “88 trang” có thể bị sử dụng vào những mục đích nào?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu:
Theo kinh nghiệm nghiên cứu tội phạm mạng, dạng tài liệu này thường bị khai thác theo ba hướng:
Kích động và dẫn dắt cảm xúc cộng đồng: Các tình tiết rùng rợn, gây sốc dễ tạo sự phẫn nộ và khiến dư luận bị điều khiển theo một hướng định sẵn.
Ngụy trang cho tấn công mạng: Nhiều liên kết kiểu “hồ sơ mật”, “tài liệu điều tra” thực chất chứa mã độc hoặc dẫn tới trang lừa đảo chiếm dữ liệu.
Làm suy giảm niềm tin vào cơ quan tố tụng: Một số tài liệu cố tình chèn chi tiết sai để khiến công chúng nghi ngờ lực lượng thực thi pháp luật.
PV: Theo ông, mức độ công khai thông tin từ cơ quan tố tụng nên như thế nào?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu:
Công khai thông tin phải tuân theo ba nguyên tắc:
Không vi phạm bí mật điều tra, bí mật đời tư hoặc gây ảnh hưởng đến quá trình chứng minh tội phạm.
Bảo vệ nạn nhân và thân nhân, nhất là các vụ án nhạy cảm, tuyệt đối không để lan truyền hình ảnh, chi tiết man rợ.
Đảm bảo quyền được biết của công chúng, cung cấp thông tin chính thống, ngắn gọn nhằm định hướng dư luận và ngăn ngừa tin giả.
Cân bằng ba yếu tố này thể hiện bản lĩnh của cơ quan tố tụng.
PV: Ông có lời khuyến cáo gì cho người dùng mạng xã hội?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu:
Tôi muốn nhấn mạnh ba điểm:
Đừng tin vào những gì “trông giống hồ sơ thật” – vì hồ sơ điều tra không bao giờ tồn tại trên mạng xã hội.
Kiểm chứng nguồn tin trước khi chia sẻ – nếu không có thông báo từ công an, viện kiểm sát, tòa án thì coi đó chỉ là tin đồn.
Cảnh giác với mã độc và lừa đảo – nhiều tài liệu giật gân được tung ra để đánh cắp dữ liệu hoặc trục lợi.
Hiện tượng “hồ sơ 88 trang” là lời nhắc nhở rằng trong thời đại số, mỗi người phải tự trang bị “lá chắn thông tin” sự tỉnh táo, hiểu luật và biết sàng lọc.
PV: Người chia sẻ hoặc phát tán tài liệu như “88 trang” có thể bị xử lý thế nào?
Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu:
Tùy tính chất và mức độ, người vi phạm có thể bị xử lý theo:
Luật An ninh mạng: tung tin gây hoang mang.
Nghị định 15/2020/NĐ-CP (sửa đổi 2022): phạt hành chính 7,5–30 triệu đồng.
Điều 288 BLHS: đưa trái phép thông tin trên mạng.
Điều 156 BLHS: nếu có yếu tố vu khống.
Ngoài trách nhiệm pháp lý, họ còn phải chịu trách nhiệm xã hội do góp phần làm nhiễu loạn thông tin và gây tổn hại niềm tin cộng đồng.
Ngày 29/11, Công an xã Tiên Hưng (Hưng Yên) cũng đã phát cảnh báo khẩn cấp sau khi phát hiện một số tài liệu kích động bạo lực, hướng dẫn hành vi giết người, trong đó có loại được gọi là “tài liệu 88 trang” đang bị phát tán lén lút.
Cơ quan công an yêu cầu người dân tuyệt đối không chia sẻ, không lưu trữ, nếu nhận được phải xóa ngay. Khi phát hiện tài khoản đăng tải tài liệu độc hại, người dân cần báo cho lực lượng chức năng để xử lý kịp thời.
Các gia đình cũng được khuyến cáo tăng cường giám sát việc sử dụng mạng xã hội của con em, ngăn trẻ tiếp xúc với những nội dung gây ảnh hưởng xấu đến nhận thức.
