Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam có bước phát triển mới, ai còn dám nói ‘không làm nổi con ốc vít’
Nhận định ‘Việt Nam không làm nổi con ốc vít’ giờ đây đã trở nên lỗi thời khi ngành công nghiệp ô tô chuỗi công nghiệp hỗ trợ đang có những bước tiến mạnh mẽ, nhanh chóng.
Cách đây ít ngày, Chủ tịch HĐQT của Tập đoàn Geleximco, ông Vũ Văn Tiền, đã gây chú ý khi đưa ra phát biểu về ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam tại phiên họp cấp cao “Toàn cảnh Kinh tế tư nhân Việt Nam lần thứ nhất” năm 2025 (ViPEL 2025). Cụ thể, ông Tiền cho biết: "Mấy chục năm nay, nền công nghiệp chế tạo của chúng ta được nhà nước ủng hộ và hỗ trợ rất nhiều, nhưng không đột phá được. Tỷ lệ nội địa hóa với ô tô chỉ đạt từ 5 - 20%, máy móc thiết bị từ 25 - 30%, phần lớn giá trị gia tăng vẫn nằm ở nước ngoài".
Trên thực tế, Việt Nam đã từng rất khó khăn trong việc thúc đẩy ngành công nghiệp xe cũng như các ngành liên quan phát triển. Trong một cuộc phỏng vấn, cựu thành viên Tổ Tư vấn Kinh tế của Thủ tướng Chính phủ, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan từng cho biết rằng Việt Nam đã rất cố gắng phát triển các ngành công nghiệp, đồng thời cố gắng gia tăng tỷ lệ nội địa hóa ở các sản phẩm, trong đó có ô tô.
"Lúc đó tất cả chúng tôi đều có một niềm tin, một khát vọng là các doanh nghiệp đầu tư vào Việt Nam sẽ giúp ngành công nghiệp phụ trợ phát triển, tỷ lệ nội địa hóa sẽ tăng lên, người Việt Nam sẽ học hỏi được nhiều về kỹ năng lao động, kỹ năng quản lý, có sự chuyển giao công nghệ để ngành công nghiệp ô tô Việt Nam hình thành", Bà Phạm Chi Lan nhớ lại.
Trên thực tế thì hầu hết các cam kết về nội địa hóa đã không đạt được, cho thấy rằng ngành công nghiệp ô tô nước ta rất khó để phát triển. Thế nhưng, trong những năm gần đây thì thực tế đó đã có những thay đổi rất rõ rệt, điều này có thể thấy được qua mức độ nội địa hóa xe làm tại Việt Nam.
Trước đây, chi phí sản xuất cao cũng như sự phụ thuộc quá lớn vào linh kiện nhập khẩu từng bị coi là “điểm yếu cố hữu” khiến chi phí sản xuất xe tăng cao. Đến nay, thực trạng này đang từng bước thay đổi khi các nhà sản xuất trong nước thực hiện những chiến lược đầu tư quy mô lớn, hướng đến phát triển chuỗi cung ứng trong nước.
Theo số liệu được Bộ Công Thương và nhiều nguồn tin khác công bố, VinFast – thương hiệu ô tô Việt duy nhất phát triển từ khâu thiết kế tới sản xuất thương mại, với tỷ lệ nội địa hóa ghi nhận được ở mức hơn 60%, đang là thương hiệu dẫn đầu trong công cuộc nội địa hóa. Thậm chí, thông qua việc mở rộng cụm công nghiệp phụ trợ tại Hải Phòng, cũng như liên kết với hàng trăm nhà cung cấp ở cả trong và ngoài nước, hãng xe Việt này đang đặt mục tiêu trong năm 2026 sẽ nâng tỷ lệ nội địa hóa lên 84%. Đồng thời, hãng cũng tiến gần hơn tới chuẩn “sản xuất toàn diện trong nước” với việc tự chủ sản xuất thân vỏ, khung gầm, pin cũng như một số linh kiện điện tử.
Ngoài VinFast thì Toyota Việt Nam, một doanh nghiệp có mặt sớm và lâu năm trong ngành đang duy trì tỷ lệ nội địa hóa ở mức khoảng 33-37%, tùy từng mẫu xe. Trong số những sản phẩm đang được Toyota Việt Nam phân phối chính hãng, Innova và Vios đang là 2 dòng sản phẩm có tỷ lệ nội địa hóa cao nhất, được công bố ở mức lần lượt tương ứng là 37% và 35%. Nhà máy Toyota Phúc Yên (Vĩnh Phúc) đang là nơi lắp ráp cả 2 dòng xe này.
Những hạng mục có khả năng sản xuất nội địa với chất lượng ổn định như cụm đèn, mâm, ghế, dây điện và linh kiện nhựa cũng đang được Toyota mở rộng hợp tác với các doanh nghiệp phụ trợ trong nước để phát triển.
Trong khi đó, nhà sản xuất và lắp ráp nhiều thương hiệu xe, bao gồm Peugeot, Mazda, Kia là THACO Auto (thuộc tập đoàn THACO Group) đang có một số mẫu xe có tỷ lệ nội địa hóa duy trì ở mức trên 40%, đặc biệt là các dòng xe du lịch của Kia.
Khu phức hợp THACO Chu Lai ở Quảng Nam với chuỗi nhà máy sản xuất linh kiện từ khung gầm, dây điện tới ghế, nhựa và thân vỏ, hiện được xem là trung tâm sản xuất – xuất khẩu ô tô lớn bậc nhất Việt Nam. Năm lực sản xuất trong nước càng được khẳng định rõ khi THACO hiện đã xuất khẩu nhiều sản phẩm linh kiện sang các thị trường nước ngoài như Ấn Độ hay Hàn Quốc.
Ngoài 3 thương hiệu nói trên, còn có nhiều đơn vị khác hoạt động tại nước ta cũng đang góp phần biến Việt Nam thành công xưởng ô tô lớn trong khu vực. Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam vẫn đang có chuyển biến rõ nét, dù các hãng vẫn còn khoảng cách với mục tiêu đạt tỷ lệ nội địa hóa trung bình 40–60% của Indonesia và Thái Lan và Indonesia. Các nhà máy ở nước ta không chỉ dừng lại ở việc lắp ráp, mà đang từng bước hình thành các chuỗi sản xuất khép kín. Đây là nền tảng rất quan trọng để đưa Việt Nam tới gần hơn mục tiêu “sản xuất ô tô trong nước đúng nghĩa”.
Dù vậy, Việt Nam còn cần phát triển mạnh mẽ các ngành công nghiệp nền tảng, đặc biệt là vật liệu và luyện kim để nâng tỷ lệ nội địa hóa thực chất. Thậm chí, vật liệu và luyện kim còn được đánh giá là “xương sống” của chuỗi sản xuất cơ khí. Sự tham gia của các tập đoàn lớn vào lĩnh vực sản xuất vật liệu cơ bản giờ đây được xem là bước đi chiến lược, tạo đà cho ngành ô tô Việt Nam tiến tới tự chủ hơn về nguồn cung, giảm phụ thuộc nhập khẩu linh kiện và thép chất lượng cao.
Việc Vingroup thành lập Công ty Cổ phần Sản xuất và Kinh doanh VinMetal cách đây ít ngày là minh chứng rõ nét cho xu hướng phát triển lĩnh vực sản xuất vật liệu cơ bản ở nước ta. VinMetal với vốn đầu tư 10.000 tỷ đồng, đặt tại Khu kinh tế Vũng Áng, Hà Tĩnh đánh dấu sự gia nhập của Vingroup vào lĩnh vực công nghiệp luyện kim, với công suất giai đoạn 1 khoảng 5 triệu tấn/năm. VinMetal sẽ sản xuất những dòng thép công nghiệp – công nghệ cao, bao gồm thép cường độ cao, thép cán nóng và thép hợp kim đặc chủng phục vụ sản xuất xe điện, xây dựng dân dụng và hạ tầng giao thông tốc độ cao.
Trong số những dòng thép nói trên, thép tấm và thép dập thân xe chất lượng cao được coi là sản phẩm chủ lực, nhằm thay thế nguồn nhập khẩu và từng bước hướng đến xuất khẩu khu vực. Không chỉ mang ý nghĩa mở rộng trụ cột “Công nghiệp – Công nghệ” mà việc Vingroup gia nhập vào ngành luyện kim còn được coi là bước hoàn thiện chuỗi giá trị sản xuất của ngành ô tô Việt Nam, từ vật liệu đầu vào (thép) đến linh kiện, thân vỏ, khung xe và sản phẩm hoàn chỉnh.
Sự kiện này cho thấy ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đang bước sang giai đoạn phát triển mới, sản xuất những “mắt xích” quan trọng từ thép, khung xe, pin, linh kiện ngay trong nước. Đây cũng là minh chứng cho thấy nhận định “Việt Nam không làm nổi con ốc vít” mà một số người từng dùng để mỉa mai sự yếu kém của công nghiệp nước ta đã trở nên lỗi thời, không chính xác với tình hình thực tế.
